فرهنگ كار در كشور چگونه است؟

از جمله مهم ترين عامل اقتصادي مورد توجه در اسلام، عامل نيروي انساني است. در قرآن و سنت كار ايجاد شده از انسان بسيار مورد توجه قرار گرفته است به صورتي كه جزء اعمال عبادي به حساب مي آيد و پاداش آخرت انسان ها به سعي و تلاش آنها در دنيا وابسته است. در قرآن مجيد آيات زيادي درباره ارزش كار و تاكيد بر عمل صالح وجود دارد. قرآن به شدت انسان را از حرف زدن هاي بيهوده و بي عمل منع نموده است و همواره تاكيد مي نمايد كه فضل خدا نصيب كساني خواهد شد كه اهل جهد و كوشش و تلاش باشند. به عنوان مثال در آيه 38 سوره مدثر، به صراحت اين موضوع مطرح شده است كه هر كس در گرو اعمال خويش است. رويكرد دين در آموزه هاي ديني ما بالا بردن بهره وري در جامعه است كه از طريق كارو تلاش بدست مي آيد.

زماني كه در يك جامعه فرهنگ كار نهادينه گردد، كار كردن يك ارزش تلقي خواهد شد و همه افراد جامعه در سطوح مختلف، كاركردن را مسير موزون جامعه دانسته و به سمت درست كار كردن حركت خواهند كرد.

آسيب شناسي فرهنگ كار

حال با اين همه سفارش هاي موكد و قوي براي پيوند كار دنيوي با پاداش آخرتي و روايات قرآني و ديني كه به عنوان مسلمان به آنها اعتقاد داريم، چه اتفاقي افتاده كه نسبت به كار و بهره وري در فرهنگ خود فاقد انگيزه و عملكرد مناسب هستيم.

 بنا بر نظر اكثر كارشناسان اقتصادي، فرهنگ و اخلاق كار در ايران نسبتاً ضعيف بوده و بنابراين لازم است فقدان اين فرهنگ در جامعه به عنوان يك معضل اقتصادي، اجتماعي تلقي شود و براي شناسايي بهتر وضع موجود از نظر فرهنگ كار، بررسي ها و ريشه يابي هايي صورت گيرد.

عملكرد بخش عمده اي از شاغلان بخش خصوصي و دولتي در جايگاه مناسب و شايسته خود قرار ندارد. كار يك سرگرمي غيرسازنده و فعاليتي تكراري تلقي مي شود كه افراد خود را ناگزير از انجام آن مي دانند. براي امرار معاش و رفع تلكيف و توجيه شاغل بودن خود، به آن روي مي آورند.اين مسائل باعث كاهش انگيزه و خلاقيت در نظام كاري كشور خواهد شد و فرهنگ كار چهره كنوني را پيدا خواهد كرد. در صورتي كه اگر در سازمان ها، نهادهاي اجتماعي و حتي خانواده ها به شرافت، صداقت و اعتبار حقيقي اهميت داده شود و شايسته سالاري ملاك قضاوت قرار گيرد،فرهنگ كار نمود زيباتري پيدا خواهد كرد و مي توان بسياري از مفاسد اداري را كه هم اكنون از غلبه روابط بر ظوابط ايجاد شده است را برطرف نمود. تجربه سازمان‌هاي موفق در كشور نشانگر آن است كه به رغم تأثير عوامل محيطي، امكان بسياري از تحولات مثبت در درون سازمان‌ها وجود دارد و اين تحولات خود مي‌تواند بسترساز تحولات وسيعتري در كل جامعه باشد. فرهنگ كار و نظم‌پذيري در سازمان‌ها زمينه‌هاي استفاده مفيد و موثر از منابع انساني و مادي را فراهم مي‌سازد و آثار مطلوبي در بعد بهره‌وري و كسب مزيت رقابتي دارد. براي ارزشي كردن توليد و سودآوري، گريزي نيست جز اينكه در سازمان و جامعه فرهنگ كار رواج پيدا كند.

بررسي وضعيت بسياري از كشورها نشان مي‌دهد كه در صورت برخورداري از استراتژي‌هاي جامع و تبديل آن به برنامه‌هاي مشخص و معين مي‌توان به توسعه دست يافت. در صورتي كه ما بتوانيم با كشورهاي داراي اقتصاد پيشرفته و مدرن تبادل تجربيات داشته باشيم و به تشريح تاريخ و نحوه زندگي آنان بپردازيم، مي توانيم الگوهاي جهان پيرامون را به افراد جامعه معرفي كنيم و نشان دهيم كه ارتقاء جايگاه هر كشوري در هر زمينه اي منوط بر سختكوشي و تلاش و كار مستمر مردم آن كشور است.اين ويژگي در كشورهاي شرق دور كاملا مشهود است. نگاهي به تجارب آنها نشان مي دهد كه در آن جوامع افراد سخت كوش بر افراد داراي استعداد ترجيح داده شده اند. ما نيز مي توانيم علاوه بر استعداديابي و ايجاد افراد شاخص، به سخت كوشي اهميت بدهيم. بزرگترين فايده اين تغيير اولويت، مشاركت بخش بيشتري از جامعه در مسائل اجتماعي خواهد بود و شايسته سالاري محقق خواهد شد.

فرهنگ كار يك هنجار فرهنگي است كه يك ارزش اخلاقي مثبتي را براي انجام يك شغل درست وضع نموده است و مبتني بر اين باور است كه كار في‌نفسه داراي يك ارزش ذاتي است. مثل ساير هنجارهاي فرهنگي، علاقه‌مندي و باور يك فرد به اخلاق كار اساساً تحت تأثير تجارب و تعليم يافتن فرد در خلال دوران طفوليت و نوجواني است. خانواده يكي از عواملي است كه در تقويت فرهنگ كار و دوام و اسمترار آن نقش دارد. اين به خاطر اين است كه فرد دائماً تحت تأثير خانواده قرار مي‌گيرد.

 بنابراين با برقراري ارتباط و كنش متقابل بين خانواده و فرد مي‌توان به صورت ضمني و غيرمستقيم بسترسازي لازم براي ايجاد و پرورش فرهنگ كار را فراهم ساخت والديني كه يك فرهنگ كار قوي را ابزار مي‌دارند فرزندان خود را به سوي بهره‌مند شدن از فرهنگ كار قوي مي‌كشانند. همين كه فردي وارد محل كار مي‌شود در ارتباط با تصورات و عكس‌العمل ديگران، نگرش‌هاي كار شكل يافته او در دوران طفوليت تاييد شده و يا مورد نقض قرار مي‌گيرد. در اين ميان مفهوم اشتغال پايدار رابطه تنگاتنگي با جايگاه كار در جوامع دارد. اشتغال پايدار مفهومي نيست كه بتوان با فعاليت ها و پيگيري هاي مستمد اقتصادي ايجاد نمود بلكه زير ساختي است كه بايد با ايجاد فرهنگ درست كار در سنين كودكي و نوجواني در آحاد جامعه ايجاد شود. نظام آموزشي كشور مي تواند در اين زمينه گام هاي اساسي بردارد.

فرهنگ كار بدون كار مفهومي ندارد. كار كردن و فرهنگ كار بايستي نهادينه شود تا از اين طريق بتوان بنيادهاي فرهنگ كار را بنا نهاد و در جهت تقويت آن گام برداشت. فرهنگ كار به معناي پذيرش اصول، الگوها، رفتارها و قواعد صنعت توليد است كه با اعمال ساز و كارهايي بايستي آن را ايجاد، مراقبت و كاربردي كرد. بدون ترديد ساختار اقتصادي جامعه بر فرهنگ كار موثر است. اميد است بتوانيم با جديت بيشتري شعار سال جديدمان را جدي بگيريم و تلاش روزافزون را سرلوحه زندگي فردي مان قرار دهيم.